Moe Milne

Ngāti Hine, Ngāpuhi nui tonu

He wahine piripono, he mana wahine, he wahine whaihua, he wahine reo karanga, he wahine whaitake, ko wai atu, ara a Moe Milne o Ngāpuhi-nui-tonu. E whānui ana tōna mātauranga ki te Ao Māori, ā, he ngākau nui ki te oranga hauora o te iwi Māori, ā, e mau pūmau ana ka whai utu te iwi Māori. Ko Matawaia tōna tūrangawaewae. Ko ngā hiwi pāraharaha, te awa rerenga i muri ake i tōna marae e tāmokohia ngā kōwhaiwhai ātaahua o tōna tūrangawaewae a Matawaia. Ēhara ōna tūpuna i te tūpuna Māori, e ai kī ōna kōrero “i whakakorengia tōna tūpuna a Hine-a-maru, ki te moe tahi me te tane Māori, koinei te take he kaha whakaputa a mata te āhua Pākeha o tōna whakapapa. He kiritea ia, he whero ōna makawe, he kakariki ōna karu. I tēnei rā tonu e pēnei te āhua o ōna mokopuna.

Ko ngā whakamaumaharatanga a Moe, ko te maha o ngā pūrakau pakiwaitara mai te Ao Māori me o rātau rohe, pēnā hoki ki a Matawaia. He rite tonu ki ēnei whakatauāki “ko Ngati Hine pukepuke rau”. He whakatauāki anō “he rangatira kei runga”. Hei apiti atu, ko te whakatauāki e pātata ana ki tōna manawa, “ko ngā manu tiorooro o ngā ngaherehere o Hine-a-maru, te kaha ki te paopao o ngā kōrero”, katahi ka kōrero tahi māua.
E rima ngā tuakana, tēina tā Moe, hēoi anō e toru tekau ma ono ngā tamariki i whakapakeke e tōna mama tae noa ki tōna whitu tekau tau.

I kuraina e Moe i te kura o Matawaia tae noa ki te taumata takawaenga, ka kuraina e ia I te kura tuarua o Auckland Girls Grammar. I ēna rā ko tōna hoa tata he tangata manea, ko ōna pūkenga ko te tā pikitia te toikupu, me te tuhi waiata, hēoi anō ia tau ka mahua e ia te maha o ōna rā i te kura. Mahue atu te maha o ngā tau ka taka te kapa ki a Moe, i te pāngia tōna hoa i te mate hinengaro. Ka whakaaro e Moe kua roa tōna noho i Matawaia, nāreira me noho ia ki tāwahi kē pea, ka hūnuku ia ki Te Waipounamu ki Whakatū, i reira i kite e ia i tētahi whakamātautau hōtaka neehi, ka whakaaro e ia “ēkene pea he huarahi pai tēnei mōku”.

He wahine kaha a Moe i roto i ngā āhuatanga o te Ao Māori ngā mahi-ā-rehia, te haka, te piu poi, te waiata hoki. Nā, ki ōna kaiako matua Māori, a Witeria McKenzie o Hauraki rāua ko Julie Sconger o Rēkohu, he pūkenga rawe ēnei, na reira me whakaūhia I ēnei pūkenga, ka mahi-a-rehe a Moe, ko ōna pūkenga o te Ao Māori mō ōna whakaakonga mai ōna kaiako matua Māori. He rawe hoki ki a Moe te ‘pāti’, hēoi anō he pākaha ngā ture o ōna kaiako kia whakahonoretia te mahi-a-rehe. Tae atu ki te mutunga o tōna tau tuarua i wātea he huarahi anō māna ko te ako mātauranga mate hinengaro, mōhio pai a Moe he huarahi uaua tēnei ki te whai. Ko tōna āhua ako ko te mahi-ā-ringa, koinei te āhua ako o ngā Māori. Na tēnei āhuatanga ako ka ū a Moe ki te taumata kaiako, ka whakaatu e Moe me pēnei te whakaako Māori, i te tuatahi ka whai atu i ngā āhuatanga ako-ā-ringa, ka whai i ngā ako a pepa, hēoi anō i roto i ēnei whakaaturanga, kāore he paku aro tā ētahi o ngā kaiako ako ki te tautoko i te tutukitanga o te iwi Māori.

I te whakatake o te hōtaka neehi me te whakatinanatanga o te hauora Māori me te ahurea haumaru, ko te tumanako he marau tēnei hei whakaakongia e ngā Māori me te wairua Māori. E ai ki ta Moe e ora ana ēnei akoranga i te Kuratini, ma ngā Māori e whakaako i ngā kaupapa Māori. I enei rā, kāore e pākaha te wairua Māori ki roto i ēnei kaupapa. Ko te kaupapa tuatahi o te hōtaka o ngā neehi Māori ko Te Ohanga Ora, ko te pito o tēnei hōtaka e hangai ana ki ngā kaupapa Māori. Ā ka mutu ana te hōtaka nei, kua rite ngā tauira paetahi ki te mahi tahi me te iwi Māori, ki ōna nei whakaaro koinei te ara tika.

Ko te reo Māori te reo tuatahi a Moe, nā ko tōna Ao mahi ko te Ao Māori. Ko kōrero Māori ia i te Marae, ā, ki ngā tangata whaiora hoki. Ka whakaāio te reo Māori i ngā wairua o ngā tangata whaiora i roto i te mahanatanga, te rangimarie, mai reira, ka taea e te tangata te hono tahi me te tangata whaiora ahakoa pēhea te kaha o tōna mate. Ko ētahi rongo pai mo te Māori ko te ngākau mahaki me te aroha. I mea mai a Moe e ora ana he wā i mōhio whānuitia ēnei momo rongoa. Inaianei, ka whai atu i ngā tohutohu o te tohunga me ngā kaumātua rānei, nā reira kei te māhue hāere ngā rā o te tu Mana Māori. Hei whakamutunga kōrero, e ai ki a Moe he mana anō tō te reo Māori, he reo motuhake tā tātau e whakamahanahia i te hinengaro, te wairua o ngā tangata whaiora, he oranga huanga anō tā te reo.

Video

Moe Milne

Group Interview